‘Digitaliseer het Huis van Thorbecke’
Door Marieke Vos
Beeld Jiri Büller/De Beeldredaktie
Veel meer samenwerken, als bestuurslagen onderling, en met wetenschap en bedrijfsleven. Standaardiseren en vergaand digitaliseren. Maar vooral: minder praten en meer doen. De kersverse staatssecretaris voor Digitalisering, Zsolt Szabó, heeft een duidelijke boodschap bij de opening van het iBestuur Congres.
Szabó houdt zich zijn hele werkzame leven al bezig met digitalisering. Als ambtenaar, Tweede Kamerlid en bij het bedrijfsleven deed hij ervaring op met de vele aspecten van digitalisering. Het leidde bij hem tot de overtuiging dat het Huis van Thorbecke vergaand gedigitaliseerd moet worden. Een overtuiging die hij nu als staatssecretaris kan helpen verwezenlijken. Dat moet gebeuren in nauwe samenwerking tussen overheid, wetenschap en bedrijfsleven, benadrukt hij: “De digitale transformatie is zo groot dat we dit alleen in samenwerking goed kunnen vormgeven.”
De ambtenaar centraal
“De burger ziet geen Huis van Thorbecke,die ziet gewoon één overheid. Die burger moeten we in ons achterhoofd houden als we werken aan de digitalisering van de overheid. Ik wil bouwen aan een stevig digitaal fundament van het Huis van Thorbecke, waarin we vergaand inzetten op standaardisatie en schaalbaarheid van innovaties.” Het oude adagium ‘de burger centraal’ moet in dit kader worden aangevuld met een nieuw uitgangspunt, zegt hij: de ambtenaar centraal. “De overheid kan alleen goede dienstverlening bieden als de ambtenaar daartoe wordt geëquipeerd. Met de juiste data en toepassingen. Dus niet dat je als ambtenaar twintig schermen open moet hebben staan om de informatie te vinden die je nodig hebt, maar dat je snel de juiste informatie hebt om de burger goed van dienst te zijn. Vanaf nu moet dus ook de ambtenaar centraal staan bij de digitalisering van de overheid.”
De staatssecretaris zet in op een aantal prioriteiten om de digitalisering van de overheid naar een hoger niveau te brengen. Ten eerste moet de overheid stoppen met het automatiseren van bestaande processen: “In plaats daarvan moeten we processen opnieuw vormgeven, en daarbij volledig gebruikmaken van digitale mogelijkheden.” Hij noemt de enorme hoeveelheid activiteiten die de overheid onderneemt op het gebied van digitalisering: “Allemaal belangrijk, maar het schiet niet erg op. Ondertussen verandert de wereld. We moeten iets met AI, we moeten verder met de cloud. We zijn het zoveelste debat gestart over hoe we met de cloud willen omgaan en dat is belangrijk, maar tegelijkertijd moeten we wel de mogelijkheden van de cloud gaan benutten.”
Zsolt Szabó: “We moeten veel meer aandacht besteden aan het vergroten van onze digitale weerbaarheid.”
Gezamenlijk inkopen
Hij wil een vijf- tot zevental prioriteiten vaststellen waarin de overheid de komende jaren stappen zet. “Laten we knopen doorhakken. En als overheid gezamenlijk één lijn kiezen. Zoals veel meer gezamenlijk hardware en software inkopen. Standaarden afspreken. Schaalbaar en herhaalbaar ontwikkelen moet de norm worden. Alleen op die manier krijgen we een veilige en toegankelijke dienstverlening.” Digitale weerbaarheid wordt een belangrijk aandachtspunt van deze staatssecretaris: “Sinds mijn aantreden maakte ik al drie incidenten mee. We moeten veel meer aandacht besteden aan het vergroten van onze digitale weerbaarheid.”
Verbindende rol
De overheid loopt al jaren tegen een aantal uitdagingen aan, waar helaas weinig voortgang op wordt geboekt, concludeert hij. Als we dat samen oppakken, dan komen we verder, stelt hij: “Ik wil graag in gesprek met het parlement, de samenleving en medebestuurders. En gebruikmaken van de kennis, het innovatievermogen en de slagkracht van het bedrijfsleven. De overheid kan veel van het bedrijfsleven leren en kan op haar beurt van meerwaarde zijn voor het bedrijfsleven, door haar verbindende rol.”
Alle medeoverheden zijn bezig met digitalisering, hij noemt de VNG die onlangs haar Digitale Agenda 2028 presenteerde. “Ik kijk zeker ook naar de medeoverheden om de stappen te zetten die nodig zijn om tot vergaande digitalisering te komen. Laten we elkaar echter wel meer vasthouden en samenwerken bij het zetten van deze stappen. Laten we samen de dienstverlening binnen het Huis van Thorbecke meer bestendig en weerbaar maken.”
Digitalisering in het hart
Het iBestuur Congres is niet nieuw voor deze staatssecretaris. Hij was op bijna elke editie van het congres, dat in 2024 voor de 15e keer wordt gehouden. Szabó concludeert: “Aan de ontwikkeling van dit congres en de toenemende hoeveelheid deelnemers, zie je dat de aandacht voor digitalisering binnen de overheid is gegroeid. Het onderwerp zit inmiddels in het hart van veel bestuurders. Ik hoop dat het de komende jaren ook ‘top of mind’ wordt van veel politici.”
“We zijn hartstikke kwetsbaar”
“Nederland staat al 25 jaar in de top 5 van digitale criminaliteit en spionage. Onze geweldige infrastructuur en vrije economie trekken dat aan. En onze rijkdom. Ze komen het hier elke dag halen. We zijn hartstikke kwetsbaar. We moeten veel meer doen om onze samenleving te beschermen. Meer investeren in digitale veiligheid alleen is niet genoeg. We moeten onze applicaties versoberen en data minimaliseren. Veel meer samenwerken. Als Europa minder afhankelijk worden van niet-Europese techbedrijven. En we hebben meer leiders nodig met neuro divergente breinen, want zij zien eerder gevaar en kunnen vaak sneller oplossingen aandragen voor complexe problemen.”
Inge Bryan, bestuursvoorzitter hackerscollectief DIVD
“Werk samen en leer van elkaar”
“Wat kan de overheid qua dienstverlening leren van de private sector? Onder meer dat de medewerker net zo belangrijk is als de klant. Want die moet alle informatie hebben die nodig is om de klant goed te helpen. Gegevensdeling is de ruggengraat van moderne dienstverlening. Daarnaast is het slim om te kijken of je jouw dienstverlening kan overdragen aan een partij die dat beter kan. Een goed voorbeeld vind ik de RDI. Die heeft deze zomer het verstrekken van het marifoonbewijs overgedragen aan het CBR. Leren van elkaar en samenwerken is essentieel om je dienstverlening te verbeteren en te komen tot een meer verbonden en wendbare overheid.”
Ben Woldring, oprichter Bencom Group
“Governance eenvoudiger maken”
“Laten we de digitalisering van de overheid pragmatisch en resultaatgericht aanpakken. Daarvoor moeten we onder meer de governance eenvoudiger maken. Ik wil mij als CIO Rijk richten op een aantal thema’s. Zoals een betere, meer uniforme digitale werkplek voor alle rijksambtenaren. Een nieuwe IT-sourcingstrategie om onze kwetsbaarheid te verminderen. Een verbeterd cloudbeleid. Innovatieve AI meer inzetten. Een IT-personeelsstrategie waarin we scherper uitwerken wat we zelf aan kennis in huis willen hebben en wat we overlaten aan de markt. En het CIO-stelsel Rijksoverheid versterken, zodat we daadkrachtige besluiten kunnen nemen over onder meer interoperabiliteit.”
Art de Blaauw, CIO RIjk
“Betere technologie nodig”
“Technologie wordt steeds intiemer en het verandert ons, ook zogenaamd neutrale technologie. Ik hoor veel mensen praten over digitale transformatie. Maar dat is een slecht idee! De wereld is niet binair. De meest waardevolle dingen zijn niet in data te vatten. Houd dus op met praten over een datagedreven overheid. Wat we willen, is een burgergedreven overheid. We laten ons leven nu voor een groot deel bepalen door technologie die is ontwikkeld door jonge witte mannen. Deze nerds brachten tools die onze samenleving veranderden, maar daardoor is er veel verloren gegaan. Als we betere mensen willen worden in een betere wereld, dan hebben we betere technologie nodig.”
Rens van der Vorst, technofilosoof bij Fontys Hogeschool