Algemeen directeur Tof Thissen en programma­directeur WORKit Anno Maring van UWV WERKbedrijf gaan in gesprek over de hervorming van de arbeidsmarkt en werken aan één verbrede arbeidsmarkt dienstverlening, fysiek en digitaal.

Hoe komen we van ambitie naar realisatie en stellen we de burger echt centraal? Een open gesprek over maatschappelijke thema’s, met bijdragen van Ton Heerts, burgemeester van Apeldoorn en bestuurlijke verbinder van de crisisdienstverlening in de Regionale Mobiliteitsteams, Friso Douwstra, wethouder van centrumgemeente Leeuwarden en Peter Smit, kwartiermaker STAP-budget bij UWV.

Anno Maring: “Ik durf het bijna niet uit te spreken, maar crisis is het woord van deze tijd; klimaat, stikstof, wonen én de crisis in de arbeidsmarkt. Als je ziet hoeveel vacatures er niet vervuld worden... We moéten hervormen, maar hoe? Door coalitievorming; alle partners samen in wat wij het WERKcentrum noemen. Zo’n WERKcentrum heeft een fysieke component, maar is ook een digitaal platform. Een platform waarop we gegevens kunnen uitwisselen. Daar zijn een wettelijke basis en nieuwe standaarden voor nodig. Lastig? Vast wel. Onmogelijk? Nee. Ik neem als voorbeeld het Uniform Pensioen Overzicht: één plek, één ingang voor al je pensioengegevens. Zoiets gun ik de arbeidsmarkt ook. En dat hoeft echt niet van UWV te zijn. We moeten allemaal juist over onze eigen schaduw heen springen en vanuit de burger gaan handelen. Met elkaar.

UVW gaat alle legacy vervangen, 270 gemeenten maken daar gebruik van. Moeten die dan mee? Nee, we willen gegevens delen, niet systemen. Dat is de omslag die we maken en die we nu samen met de VNG aan het verkennen zijn. VUM (Verbeteren Uitwisselen Matchingsgegevens) is een eerste gezamenlijke stap om dat uitwisselen mogelijk te maken. Het gaat om techniek, maar ook om inhoudelijke veranderingen in de gegevensstandaard. We gaan bijvoorbeeld de skills ontologie invoeren, dat betekent meer matchen op vaardigheden dan alleen op diploma’s. Kijken naar de hele mens dus.”

Al ver voor corona uitbrak werd er gesproken over digitale en hybride besluitvorming van de gemeenteraad. In slechts een aantal weken tijd is in 2020 het fysieke besluitvormingsproces compleet omgezet naar een digitale vorm. Nederland heeft een jaar mogen proberen hoe dit werkt in de praktijk. Nu ligt er een consultatie hoe we het besluitvormingsproces (wettelijke) vorm en inhoud gaan geven. Griffier Hans Rijs, gemeenteraadslid Jeroen Bruijns, burgemeester Pieter Verhoeve en Anja Lelieveld, hoofd Inrichting Openbaar Bestuur bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties spreken met elkaar over wat dat jaar heeft geleerd en de wensen en verwachtingen voor de toekomst.

Anja Lelieveld: “Gemeenten waren al een tijd aan het worstelen met de invulling van digitale besluitvorming in het openbaar bestuur. Niet gek, want de Gemeentewet (meer dan anderhalve eeuw oud!) zegt daar natuurlijk niks over. Zomaar experimenteren, dat ging niet. En toen was daar corona en inmiddels is de tijdelijke wet digitale beraadslaging en besluitvorming al anderhalf jaar van kracht. Door dat ‘toeval’ hebben we veel geleerd over de voor- en de nadelen van digitale besluitvorming. In de gemeente Bodegraven-Reeuwijk werd de allereerste digitale raadsvergadering gehouden en loopt men hiermee voorop; de griffier van de gemeente kan daar van alles over vertellen. Inmiddels hebben de medeoverheden de minister van BZK verzocht om de tijdelijke wet om te zetten in een permanente wet. Niet als vervanging van de ‘klassieke’ manier, maar als ‘erbij’. Uiteraard gaat dit niet zonder zorgvuldige toetsing op waarden als transparantie en integriteit. Waarna de doorvertaling naar functionele eisen en techniek moet volgen; op hoofdlijnen voor het hele land en met de mogelijkheid tot invulling op lokaal niveau. We zijn er nog niet, maar er is wel consensus over de behoefte: het zou zonde zijn om de voordelen van digitale beraadslaging niet te benutten. Het wetstraject is in gang gezet en nog dit kalenderjaar verwachten we de preconsultatie.”

Hoe maken we onze gemeenten klimaatneutraal? De Europese Commissie heeft in de Green Deal een stevige ambitie neergezet om 100 steden klimaatneutraal te maken. De inzet van digitale innovaties, zoals digital twins, kan daarbij helpen. Wat komt er op ons af? En hoe zetten we hiervoor digitale innovatie in? Saskia Bruines (lid VNG commissie iSamenleving) en Jan Bruijn (Geonovum) discussiëren over verschillende verduurzamingsinitiatieven die in Nederland lopen en die ingrijpende gevolgen hebben op de inrichting van onze leefomgeving.

Jonas Onland, senior innovatie­adviseur bij VNG Realisatie: “Er komt heel veel op Europa en op Nederland af qua versnelling in duurzaamheid en digitalisering. Hoe kunnen digital twins daaraan bijdragen? Met een digitale tweeling kun je data op zo’n manier visualiseren dat je het kunt gebruiken om maatschappelijke vraagstukken op te lossen. In Den Haag spreekt men al van een spiegelstad waarin je virtueel bijvoorbeeld een nieuwe wijk kunt bouwen. Vervolgens kun je door simulaties en verschillende scenario’s berekenen wat de klimaateffecten zijn van de keuzes die je bij de inrichting van die wijk maakt. Geonovum heeft 42 miljoen euro geïnvesteerd om met behulp van de digital twin de Green Deal en de opgaven in het ruimtelijk domein voor Nederland op te pakken. Dat klinkt wellicht wat abstract, maar doordat we dit soort innovaties met zo breed mogelijke ecosystemen oppakken, houden we juist verbinding met de samenleving. Want uiteindelijk gaat het om de effecten voor de inwoners. Er wordt zoveel mogelijk samengewerkt met gemeenten, provincies en Rijk. Digital twins zijn interessant omdat hierin allerlei vormen van nieuwe technologieën samenkomen; denk aan AI, 5G, VR, enzovoort. Het is dan ook beslist niet zomaar ‘de volgende trend’, maar een enorme kans om antwoorden te vinden voor de ingewikkelde maatschappelijke opgaven die op ons afkomen.”

De digitaliseringsstrategie voor het inkoopdomein van de Rijksoverheid bestaat uit twee sporen. Het eerste spoor gaat over een duurzaam digitaal fundament. Denk daarbij aan de gezamenlijke inkoopsystemen van het Rijk en aan een gezamenlijke architectuur: klassiek, degelijk, verstandig. Maar dit sluit vaak niet goed aan bij de wensen van de gebruikers, aanpassingen duren erg lang en zijn zeer kostbaar. Daarom is er een tweede spoor: digitalisering vanuit de community.

Bart Cooijmans, coördinerend directeur Inkoop JenV: “De Rijksoverheid koopt jaarlijks voor 13 miljard euro in, daarbij gaat het om 2 miljoen facturen! Niet onbelangrijk dus om dat efficiënt in te richten, bijvoorbeeld door de honderden inkooppunten terug te brengen tot enkele tientallen. Dat is prettiger voor de eigen organisaties maar vooral draagt het bij aan een aantal maatschappelijke doelstellingen zoals de klimaataanpak en de ontwikkeling van een circulaire economie. Dat is wat onze inkoopstrategie ‘Inkopen met Impact’ beoogt. Het Rijksinkoopsysteem van tien jaar geleden was een teleurstelling; duur en inflexibel. Het werd tijd voor een nieuwe digistrategie waarin de lessen van de commissie Elias zijn meegenomen. Er zijn twee sporen in opgenomen: een groot gezamenlijk systeem voor het eenduidige gezicht naar de markt en een tweede spoor waar binnen de gezamenlijke architectuur ‘kleine’ blokjes gebouwd kunnen worden. Digitaliseren vanuit de community noemen we dat. De mensen in de inkoopcommunity zelf kunnen samen met de markt hun oplossingen bouwen. Werkt het, dan kun je het verder brengen en dan komt zo’n oplossing in spoor 1 terecht. Heel leuk om te zien hoe deze aanpak tot een hele andere dynamiek leidt in inkopersland; van een grijze-pakkensfeer naar ongelooflijk veel enthousiasme!”

De Universiteit Utrecht (de Utrecht Data School samen met het Montaigne Centrum voor Rechtsstaat en Rechtspleging) ontwikkelde het Impact Assessment voor Mensen­rechten en Algoritmes (IAMA) in opdracht van het ministerie van

Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Dit impact assessment helpt overheidsorganisaties om te bepalen wat de mogelijke effecten van een algoritme zijn voor grondrechten en dient ook als wegwijzer en coördinatiemechanisme voor de vele andere eisen waaraan de inzet van een algoritme moet voldoen.

Janneke Gerards, hoogleraar Fundamentele rechten aan de Universiteit Utrecht: “Hoe kun je op een verantwoorde manier algoritmes inzetten in het openbaar bestuur? Dat is een belangrijke vraag, want er komen steeds meer algoritmische toepassingen in alle verschillende overheidslagen. En dat brengt ingewikkelde vragen met zich mee; hoe houd je bijvoorbeeld rekening met publieke waarden en grondrechten? Wie op deze en andere vraagstukken antwoorden wil vinden, verdwaalt al gauw in een woud aan handboeken en andere hulpmiddelen. Daar willen wij met het Impact Assessment Mensenrechten en Algoritmes (IAMA) iets aan doen; dit instrument brengt alle relevante kennis bij elkaar. Een team dat een algoritme wil ontwikkelen wordt gestructureerd door het besluitvormingsproces heen geholpen doordat bij elke stap de relevante vragen worden gesteld. Bij elk deelproces kunnen andere teamleden betrokken zijn. Dus als het om juridische vragen gaat de jurist en de FG erbij, wordt een algoritme voor de fysieke ruimte ontwikkeld dan is iemand van logistiek erbij handig. Niet alleen vakinhoud is belangrijk, maar ook elkaar scherp houden, elkaars blinde vlekken wegnemen. Doel is dat het gehele team de juiste stappen naar besluitvorming neemt. De uitkomst kan overigens ook een ‘nee’ tegen het algoritme zijn. Het IAMA dwingt je om bewuste keuzes te maken, meteen aan het begin van een ontwikkeling. Dat moét als we willen voorkomen dat je grondrechten aantast. Ik was blij verrast om tijdens de sessie van twee mensen die de praktijktoets hebben gedaan - één van het Rijk, één van de gemeente - te horen dat het nuttig én leuk was om het assessment in te vullen.”