Alle ICT-bedrijven nationaliseren?

Tijdens het iBestuur Congres 2022 was één van de onderwerpen in de track Markt en Overheid ‘Innovatief samenwerking in de uitvoering’. Een goede sessie maar toch was er kritiek: het zijn voornamelijk oude grijze mensen die dergelijke discussies staan te voeren. Dat moet anders, dacht de organisatie! Dit jaar werd de discussie opnieuw gevoerd. Dit keer met ‘jonge’ ambtenaren zoals ik en medewerkers van IT-leveranciers die voor de overheid werken. We gingen met elkaar in discussie over onze uitdagingen en wat er volgens ons anders moet om innovatief te kunnen samenwerken in de uitvoering.

Meer samenwerken en cocreëren

Waar hebben we het over als we praten over de overheid en de markt? Het zijn grote begrippen die je eerst moet definiëren. Zelf kijk ik vaak vanuit het perspectief van de gemeentelijke overheid en de IT-markt die daarbij hoort. Wat mij opvalt is dat we heel eenvoudig verstrikt kunnen raken in een complex web van aanbestedingsregels en inkoopvoorwaarden. Als overheid hebben we onze behoeften vaak niet scherp geformuleerd waardoor we verzand raken in een overvloed aan technische specificaties. Hierdoor krijgen we met enige regelmaat producten opgeleverd die niet aan onze behoefte voldoet.

Tijdens het debat werd de suggestie gedaan om als overheid en markt meer met elkaar te gaan samenwerken en cocreëren. Door krachten vroegtijdig te bundelen kunnen we producten ontwikkelen die beter aansluiten op het ICT-landschap.

Gelijkwaardigheid

Maar daar schuurt het ook. Blijkbaar zijn we zover gekomen dat de overheid geen goede opdrachtgever meer kan zijn voor de markt. Oké, misschien is opdrachtgever niet het goede woord: samenwerkingspartner dan? Als overheid kunnen we blijkbaar niet meer de goede vraag stellen aan de markt of een gelijkwaardig gesprekspartner zijn. Dat heeft tot gevolg dat de overheid het opdrachtgeverschap is gaan uitbesteden. Een goede relatie tussen markt en overheid zou er volgens mij een moeten zijn van gelijkwaardigheid. Aan beide kanten moet kennis en expertise zitten.

Wat is hiervoor nodig? Om effectieve samenwerkingspartners te zijn, moet de overheid een gelijkwaardige relatie creëren door zelf ook de nodige kennis in huis te halen. Bijvoorbeeld over de werking van ICT-systemen in gemeenten. Deze kennis is momenteel vaak in handen van de markt, met name de softwareleveranciers die de IT-infrastructuur voor gemeenten hebben gebouwd. Het versnipperde landschap maakt het voor organisaties zoals de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) moeilijk om gemeenten te helpen om gemeenschappelijke standaarden te gebruiken en te implementeren.

Nationaliseren?

Als we echt willen veranderen dan hebben we mensen nodig die begrijpen hoe het systeem functioneert en in de toekomst moet functioneren. Ik zei gekscherend tijdens het debat dat het misschien tijd is om alle ICT-bedrijven te nationaliseren? Dan hebben we gelijk een hoop kennis bij de overheid en heb je ook geen last meer van de complexe aanbestedingsregels. Zou dit de digitale transformatie waarin we ons bevinden niet aanzienlijk versnellen?

Natuurlijk gaat bovenstaande nooit gebeuren maar ik ben wel positief gestemd over wat we wel kunnen als overheid. De overheid moet durven investeren in haar eigen mensen en weer een gelijkwaardige relatie in de samenwerking tussen de markt en de overheid creëren. Goed weten welke vraag je moet stellen, goed kunnen beoordelen wat wordt ontwikkeld of dat ook daadwerkelijk voldoet aan technische en operationele eisen.