De tijdelijke commissie Digitale toekomst die in mei van dit jaar haar eindrapport 'Update vereist’, presenteerde, onderzocht hoe de Tweede Kamer meer grip kan krijgen op het onderwerp digitalisering.

GroenLinks-Kamerlid Kathalijne Buitenweg, voorzitter van de commissie, debateert hierover met Arie van Bellen, adviseur van de commissie en directeur van ECP.NL en met Zsolt Szabo van Capgemini en in het verleden ICT-woordvoerder van de VVD Kamerfractie. Het debat staat onder leiding van Maarten Hillenaar, algemeen directeur Centric PSS en voormalig CIO Rijk.

Het belangrijkste voorstel van de commissie, het instellen van een vaste Kamercommissie Digitale Zaken is nog geen gelopen race. De oorzaak van de weerstand is dezelfde als de oorzaak van het kennistekort: ‘Den Haag’ is verticaal ingericht, per beleidsterrein en ministerie, en digitalisering is een horizontaal thema dat op alle beleidsterreinen terugkomt. Kennis en aandacht zijn versnipperd.

Bovendien is digitalisering ook een ‘Europees’ onderwerp: wetgeving (denk aan de AVG) komt veelal uit Brussel. Europese schaal biedt ook kansen tegenover big tech. Buitenweg pleit in de discussie voor het samen optrekken van Europese bedrijven (Nokia en Ericsson op gebied van 5G!) De EU onderscheidt zich ook van de VS en China door haar ‘human centric digitalisation’.

Een van de belangrijkste uitdagingen voor de Kamer is om te komen tot een waardenstelsel en bijbehorend afwegingskader voor digitalisering.

Living in EU is een EU-programma waarin steden en gemeenten samenwerken aan een duurzame digitale transformatie die bijdraagt aan economische groei en maatschappelijke ontwikkeling én aan het aanpakken van maatschappelijke uitdagingen.

Dat gebeurt de ‘European Way’: de burger staat centraal, net als een ethische en maatschappelijk verantwoorde toegang tot en gebruik van data. Europa zorgt voor financiering van projecten, standaardisatie van technologie en datagebruik en harmonisatie van wetgeving.

Nederland speelt een grote rol: Living in EU komt voort uit de Urban Agenda die gelanceerd werd tijdens het Nederlandse voorzitterschap. Bovendien is VNG trekker in Europees verband. Volgens Maarten Schurink sluit Living in EU aan bij NL DIGIbeter. Sophie in ’t Veld waarschuwt voor ongebreideld techno-optimisme: vooralsnog zijn we in Europa overgeleverd aan Big Tech. Peter de Baat, burgmeester en lid van de VNG-commissie i-Samenleving wil een moonshot: digitaal stemmen. Wie weet: dat kan al in Estland en dit Baltische land is medetrekker van Living in EU!

Met Eddy Hartog, Europese Commissie, DG Connect; Sophie in ’t Veld, lid van het Europees Parlement voor D66; Maarten Schurink secretaris-generaal ministerie van BZK; Peter de Baat, burgemeester gemeente Montferland. Presentatie: Wim De Kinderen, Brainport Eindhoven.

Aan de slag gaan met innovatie heeft veel overeenkomsten met het spelen van jazz. In ieder geval in de beleving van de twee sprekers, beiden bevlogen jazzmuzikanten. Een sessie waar muziek in zit!

But Klaasen, hoofd van het Innovatieteam bij het ministerie van Justitie en Veiligheid en Han Gerrits, hoofd Innovatie en Strategie bij Capgemini Invent én hoogleraar Technologie en Innovatie aan de VU, spelen beiden saxofoon. Onder andere. Beiden hebben ze filmpjes meegenomen van hun eigen bands en er komen video-opnames van jazz-grootheden voorbij: van Miles Davis tot Dizzy Gillespie en zijn United Nations Orchestra.

De analogie is helder: verandering leidt tot vernieuwing of het nu gaat om thuiswerken bij corona of improvisatie in de muziek. Jazz en innovatie gaan over inspiratie en passie. Het innovatieproces is een zoektocht naar nieuwe combinaties van bestaande elementen, nieuwe oplossingen en heel veel oefenen. Er moet ruimte zijn voor experiment: in de jazz bestaan geen foute noten.

Essentieel is een cultuur van ontvankelijkheid zoals Klaasen die aantrof bij JenV. En steun van de organisatie. Zoals de big band achter de solist.

Digitale diensten aan inwoners zijn op dit moment volop in ontwikkeling. Maar i-besturen gaat een stap verder dan het kunnen leveren van deze diensten. Online opbouw van beleid of virtueel besturen vragen in 2020 om lef en visie.

Burgemeester Sebastiaan van ’t Erve van de gemeente Lochem, burgemeester Onno van Veldhuizen, gemeente Enschede en burgemeester Frans Backhuijs van Nieuwegein gaan onder leiding van Nathan Ducastel, directeur VNG Realisatie, met elkaar in debat over de digitale transformatie.

Wat verandert het voor bestuurders? En wat zijn randvoorwaarden om ermee te experimenteren? Een gepresenteerde online tool om draagvlak bij burgers te meten kan op weinig bijval rekenen. “Democratie is meer dan: u vraagt en wij draaien!” Ook van social media zijn de burgemeesters niet geporteerd. “Die maken het echte debat kapot. Technologie en democratie zijn vooralsnog een slecht huwelijk.”

Tegelijkertijd is digitalisering ‘chefsache’ want zij is in korte tijd de ruggengraat van de samenleving geworden. De ICT-portefeuille in het college is de machtsportefeuille die overal aan raakt. Tijd voor bestuurlijke en ethische kaders om te voorkomen dat big tech de bepaalt hoe de samenleving eruit komt te zien.

Ethiek is van groot belang in de digitale transitie, maar het blijft vaak een abstract verhaal. Privacy, verbod op discriminatie en bijvoorbeeld bescherming persoonsgegevens hebben een wettelijke basis. Deze sessie biedt een handelingsperspectief met voorbeelden als de CoronaMelder en druktemeting met sensoren in Nijmegen.

Natali Helberger, hoogleraar Informatierecht, deed onderzoek naar de zorgen die leefden rondom de corona-app bij de bevolking. Die betroffen de vrije toegang tot publieke ruimte, privacy, ongelijkheid en bijvoorbeeld extra risico’s voor kwetsbare groepen. Deze zorgen zijn goed getackeld bij de CoronaMelder maar de afhankelijkheid van Google en Apple en hun Exposure Notification-platform vereist meer waarborgen.

Paul Geurts van de gemeente Nijmegen vertelt over de privacy-afwegingen bij de inzet van technologie om drukte te meten in het stadscentrum ten behoeve van de middenstand. Wifi-tracking ging te ver: sensoren die alleen maar aantallen en bewegingen vastleggen kunnen wel. Een vorm van acceptabele function creep is actueel: de sensoren worden nu ingezet bij coronahandhaving.

Gespreksleider Socrates Schouten van Waag vraagt naar de ethische variabelen bij de afweging bij gebruik van persoonsgegevens. Dát die afwegingen publiek gemaakt worden is al een grote stap en belangrijk om draagvlak in de samenleving te bereiken.

Inmiddels is de CoronaMelder in alle GGD-regio’s actief. De ontwikkeling van de app kende een voor overheids-IT revolutionair aanpak. Ron Roozendaal en Brenno de Winter vertellen er over in een duo-presentatie.

Geen projectplan, programmabureau of zelfs maar een start-architectuur. Maar wel een team van de allerbeste mensen van binnen en buiten de overheid. Ron Roozendaal, CIO bij minVWS, haalde bijvoorbeeld security-expert Brenno de Winter erbij. De app werd in totale openheid ontwikkeld: een publieke appathon, de code op GitHub waar talloze ontwikkelaars meehielpen; elke week videosessies met bijvoorbeeld de tech-pers; teamleden die zonder communicatiemedewerker met de pers praten: Brenno zat zelfs bij Geen Stijl! De Kamer werd wekelijks op de hoogte gehouden.

Wantrouwen over privacy-inbreuk is niet terecht: de app is dom en weet niet wie je bent, waar je bent of wat je doet. Geen statistieken, geen cookies op de downloadsite: “Wij weten dus niet wie er een melding krijgt. We weten dus straks ook niet precies hoe effectief de app is!”

Geleerde lessen: heb een hoger doel en zorg voor politieke steun. Werk met de beste mensen en geef ze alle ruimte. En zorg dat je op inhoud kunt sturen en motiveren. Betekent ook: geen bankzitters inhuren en geen bestuurders zonder kennis van zaken!