Reacties op ‘Van beleids- naar datacyclus’

Als je de cyclus begint met data te laten spreken agenderen de data. Bestuurders kunnen vervolgens slechts prioriteren in de agenda. Maar zoals de schrijvers stellen; data zijn niet waardevrij; de macht komt te liggen bij de keuze welke data te gebruiken en hoe die te gebruiken. Dat vraagt om nieuwe democratische processen zonder overigens in een soort “datacratie” te belanden.

Heerlijke prikkelende bijdragen van Jan van Ginkel en Paul Strijp. Zet aan tot denken en debat. Hulde!

In grote lijnen kan ik me vinden in het pleidooi voor het meer centraal stellen van data. Maar of het overboord zetten van de beleidscyclus daarvoor het middel is, weet ik zo net nog niet. De CRISP-methode lijkt overigens wel erg op de stappen uit de beleidscyclus, maar dan toegepast op data. Er is veel over te zeggen maar mijn belangrijkste punt is dat in de denklijn die hier wordt gepresenteerd, het bestuur/de politiek eigenlijk alleen nog reageert op ‘feiten’ en patronen die uit de dagelijkse werkelijkheid naar voren komen. Daarmee loop je het gevaar dat we erg reactief worden en alleen maar brandjes aan het blussen zijn. Politiek is juist ook in de toekomst kijken en stelling nemen voor zaken die je op langere termijn wilt bereiken. Ook daarbij kun je uiteraard data gebruiken, maar dat lukt niet met de voorgestelde datacyclus. Deze is mijns inziens wel erg beperkt tot het verbeteren van de uitvoering van beleid. Volgens mij een prima stap om mee te beginnen, maar niet voldoende. Data moet ook meer ingezet worden om langetermijnplannen te ontwikkelen en daaraan vast te houden. En om gedegen terug te kijken naar wat ervan terecht is gekomen. En dan zul je het model van de datacyclus moeten gaan uitbreiden en het zou mij niet verbazen als je dan toch weer uitkomt bij een model dat dicht aanligt tegen de beleidscyclus zoals we hem kennen, maar dan wel sterk gemoderniseerd.

Eens! Wij, Springco Urban Analytics, werken voor veel opdrachtgevers die data een steeds centralere plek geven. Woningcorporaties, beleggers, gemeenten en ontwikkelaars. Het is een uitdaging om daar samen met opdrachtgevers vorm aan te geven en het levert mooie resultaten op. Wij geloven dat je met data veel meer kan sturen op wensen en behoeften van de mens zelf.

Precieze data brengen de werkelijkheid preciezer in beeld. Dat is de kracht. En dit is een mooi moment om opnieuw te proberen de inhoud van vraagstukken centraal te zetten in plaats van de politieke interpretatie ervan. Als inhoudelijke gegevens en de politieke interpretatie explicieter gescheiden worden zijn we in staat de werkelijkheid beter in beeld te brengen. Juist dat kan helpen om transparanter politiek te bedrijven en transparanter aan resultaten te werken. Het verhaal staat dan centraal en de wijze waarop het verhaal wellicht te beïnvloeden is.

Gegevens en de interpretatie van gegevens zijn altijd de brandstof geweest voor handelen, juist daar transparanter te worden zal een mooie stap zijn naar behoud van onze open samenleving daar transparantie een belangrijk instrument is tegen polarisatie en fake news. De narrative centraal, verantwoording achteraf en data met actie verbinden is een hoopvolle mix.

Een verfrissende moderne kijk op de overheid. Ik heb drie opmerkingen:

1. Voor een transformatie naar een meer datagerichte aanpassing is een reorganisatie. van de overheid nodig richting platformisering

2. Voor een andere structurering van de overheid (vooral in de relatie met de ZBO’s) is aanpassing van wetgeving nodig.

3. Voor een doelmatiger gebruik van data is een betere afstemming nodig tussen privacy en solidariteit (algemeen belang).

“In die werkelijkheid immers staat data centraal”.

Wie achter deze stelling staat, zou ik willen vragen: wat is volgens jou de definitie van data? Is dit beperkt tot datgene dat zich laten meten en uitdrukken in getallen? Of zijn dit ook observaties, impressies, waarnemingen, registraties en weergaven in aan niet-cijfermatige vorm?

Verderop in het artikel staat “Je vertrekt vanuit cijfertjes, niet vanuit een letterbrij.” Dit doet vermoeden dat de auteurs zich beperken tot cijfermatige gegevens. Ik denk dat dit een te beperkte definitie van data is, die de werkelijkheid tekort doet. En daarmee is het denk ik ook een grove onderschatting van de complexiteit van veel maatschappelijke vraagstukken die centraal staan in overheidsbeleid.

“Wie wil er nu niet datagedreven werken?”

Nou, ik denk dat ik dat niet zou willen. Zelfs al zou je de definitie van data oprekken, dan nog zou ik niet gedreven willen worden door alleen data.

Data hebben geen voorwaartse blik, terwijl beleid nou juist wel een toekomstvisie nodig heeft.

Data kunnen diegenen die er gevoelig voor zijn, de illusie van controle geven. Mensen die er gevoelig voor zijn, zien vraagstukken vaak als puzzels. Als we alle stukjes met hun data hebben, dan kunnen we de puzzel oplossen. De ongemakkelijke waarheid is dat niemand in complexe maatschappelijke vraagstukken in control is en blijft. Daarvoor is er te veel dynamiek en zijn er teveel interdependenties tussen belanghebbenden. Zo’n vraagstuk is dus geen puzzel maar een game. En gamers gebruiken wel data, maar ze laten zich er niet door voortdrijven.

Datagedreven? Nee. Data-ondersteund? Ja, onder bepaalde voorwaarden.

“Je zou ze de kost moeten geven die onder het mom van samenleving en betrokkenheid de facto beleid maken dat niet uit de echte werkelijkheid voortkomt, maar uit persoonlijke waarden, opvattingen, verlangens of wereldbeelden.”

Het artikel stelt dat de beleidscyclus niet voldoet omdat het een papieren circus is dat losgezongen is van de realiteit. Het beleid is doel geworden en geen middel, en heeft weinig meer van doen met de vraag of mensen echt geholpen worden in het maatschappelijke probleem. Ik denk dat hier een kern van waarheid in zit. Maar ik denk ook dat een datacyclus als vervanger van een beleidscyclus in essentie niets verbetert. Zoals al eerder betoogd, denk ik dat data nooit in staat zijn om recht te doen aan de complexiteit van de werkelijkheid. En dus staat een datacyclus net zo goed los van de realiteit als een beleidscyclus.

Wat dan? Zowel data als beleid zijn hulpmiddelen, instrumenten die we hanteren om mensen die worstelen in maatschappelijke vraagstukken te kunnen helpen. Om bij de essentie te blijven is het nodig om vanuit zoveel mogelijk perspectieven zicht te krijgen op de werkelijkheid, wetende dat die voortdurend verandert én wetende dat hoeveel je ook ziet, er altijd méér is dat je niet ziet.

Het klopt dat de beleidscyclus in de praktijk vaak niet goed werkt. De vraag is echter of dat aan het model ligt of aan de wijze waarop het ingericht en gebruikt wordt. Bovendien lijkt het voorgestelde datamodel, net als de beleidscyclus, wel erg veel op een variant van de planningscyclus.

Die planningscyclus of “Deming cycle”, is nog steeds een handig sturingsinstrument bij het bedenken, uitvoeren, evalueren en bijstellen van werkzaamheden. Het succes van de planningscyclus is echter afhankelijk van de uitwerking van het model en van degenen die het gebruiken. Data is daarbij een waardevolle informatiebron. Maar meer data helpt niet als het proces verkeerd ingericht is of als het (bedoeld of onbedoeld) incorrect gebruikt wordt. Kortom, het anders noemen van een proces lost het werkelijke probleem niet op.

Wat wel helpt is een zorgvuldige en realistische inrichting van het proces en ervoor zorgen dat alle betrokkenen er mee kunnen en willen werken. Hierbij is het model Sturen op resultaat, koersen op effect een handig hulpmiddel.

De beleidscyclus is uiteindelijk gebaseerd op cybernetica, stuurmanskunst, toepassing van feedback. De besturing is altijd gericht op bepaalde doelen, een bestemming, een koers. Om de data te laten bepalen waar je heen gaat is als een schip besturen zonder bestemming. De bestemming wordt bepaald door de wind en de golven. Je komt nergens uit en je bereikt niets. Zoals we het kennen van de Vliegende Hollander.

Het plaatje Crisp-dm is niet overgenomen van de waar het mee begon. De monitoring stap is later door Presidion toegevoegd. Deze stap is belangrijk, het is de feedback.

Je kunt dat plaatje verder vervolmaken met als doel de monitoring en evaluatie in een volledige PDCA-cyclus te krijgen. Wat nog ontbreekt zijn tussenliggende stappen of het verantwoord is en of je het wil doorvoeren (bestuurbeslissing).

Wat echt anders is, is dat keuzes over welke waardes effectief zijn vanuit de data kan komen. Dat is nu nog vaak een bestuur beslissing. Het te voeren beleid en gewenst doel blijft als vanouds een taak van het bestuur.

Prikkelend artikel en goed om af en toe fundamenteel ingesleten gewoonten en wijzen van denken ter discussie te stellen. Enkele kanttekeningen:

- Zoals al in eerdere reacties genoemd: wat is data en wat neem je dan mee? Alleen wat in bepaalde vorm is vastgelegd, geregistreerd en ter beschikking gesteld? In de beoordeling van beleid is dat niet voor iedereen de ultieme manier om de stand van de werkelijkheid en de effecten van beleid te beoordelen. Niet iedere burger is een datascientist.

- De beleidscyclus is een handvat voor lerend vermogen. Klopt dat de praktijk niet zo lineair loopt, maar dat geldt ook voor een datacyclus. En wat dan mist in de gepresenteerde datacyclus: toch een vorm van evaluatie. Wel eens dat dit anders kan en moet, dichter op de realiteit, maar evaluatie is meer dan alleen data op een rij zetten.

Met atoomenergie de polen omtoveren tot subtropisch zwemparadijs?

Er lijkt weinig onenigheid (aanname, niet op harde data gebaseerd…) over het groeiende belang en gebruik van data. Als we de mening van bepaalde bekende wereldburgers over ‘alternatieve waarheden’ even buiten beschouwing laten, kunnen we stellen dat ‘data’ inderdaad steeds belangrijker wordt en we er ‘meer mee willen’. Overigens: ook in deze reactie laat ik het begrip ‘data’ ongedefinieerd…

Wát we er dan mee willen (en kunnen) is minder duidelijk. En misschien is ‘data wordt steeds belangrijker’ ook wel verkeerd verwoord- misschien is ‘data wordt steeds beschikbaarder’ wel een betere beschrijving.

“Als je alleen een hamer hebt, ben je geneigd om ieder probleem als een spijker te zien”. Ofwel: we hebben data (meer en meer) dus moet het de oplossing zijn. In ieder geval ergens voor… Zo wordt in een Amerikaans schoolboekje uit de jaren ’50 ‘atoomenergie’ (toen relatief nieuw en hot) beschreven als een kans om van de noordpool een tropisch paradijsje te maken – energie genoeg. Nu zien we dat toch iets genuanceerder lijkt me. Als je alleen een hamer hebt…

Dus: data en het gebruik is onzin?

Nee natuurlijk niet. Ook ik geloof dat we veel meer en beter gebruik kunnen maken van data. Ondersteunend. Voor beleidsvorming (…), monitoring en sturing. Maar wel met verstand en niet alleen “omdat het kan”.

Data vereist interpretatie, uitleg. Ons blind staren op de datacyclus i.p.v. beleidscyclus impliceert op z’n minst een risico op ‘niet meer nadenken’ en ‘reageren op (kort-cyclische) veranderingen’. Wat zouden we vinden van 2e kamer verkiezingen elke 3 maanden o.b.v. reguliere bevolkingsbrede enquête over tevredenheid regeringsbeleid?

Daarnaast verplaatsen we besluitvorming. Stiekem, impliciet. Vergelijk dit met algoritmes: waar vroeger (…) een beleidsambtenaar wellicht een té grote mate van discretionaire bevoegdheid had (met risico op willekeur en ongelijkheid), verplaatsen we door het gebruik van algoritmen – impliciet – een deel van de besluitvorming naar een programmeur die inhoudelijk daartoe niet is opgeleid. Het té gemakkelijk alles baseren op data kent hetzelfde risico – wie bepaalt immers welke data de bestuurder te zien krijgt?

Kortom: data moet zonder meer een belangrijk(er) rol spelen in beleidsvorming, monitoring en uitvoering. Sneller (bij-)sturen is in veel gevallen zeker nuttig. Maar wel met gezond verstand. Of ‘de datacyclus’ dan het antwoord is?

Het gaat volgens mij om de uitlijning van (1) denk en werk vanuit de bedoeling (de opgave, het doel); (2) met de leefwereld (de mensen, de assets) en (3) door de systeemwereld hier op in te richten (de processen, algoritmen, de data). Het is niet zo simpel als één cyclus. Het zijn meerdere schijven, het gaat om alignement vanuit de opgave. En ja, dat is geen confectie.